Iedere week publiceert tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki een column in Het Financieele Dagblad, over een breed scala aan onderwerpen. Thema’s zoals innovatie op maatschappelijk, economisch en technologisch vlak. De column verschijnt ook wekelijks op onze website. Wil je meer columns van Farid lezen? http://fd.nl/auteur/farid-tabarki
Openvensterpolitiek
11 april, 2018
Bij misstanden kun je roepen om openheid of je vinger opheffen. Op dat punt zijn tussen de Britten en de Nederlanders interessante vergelijkingen te maken.
Het Verenigd Koninkrijk en Nederland zijn goede buren en tussen Hoek van Holland en Harwich is het slechts 200 km varen. Stereotiepe culturele verschillen zijn er echter wel: Nederlandse gezinnen wonen in een glazen etalage terwijl de Engelsen erg op hun privacy zijn gesteld, tot op het dwangmatige af. Groepjes Engelse jongeren, op bezoek met hun ‘stag party’ vergapen zich op de Amsterdamse Wallen aan sekswerkers die hun gordijntje alleen dichtdoen als ze aan het werk zijn.
Op onze beurt spreken wij weer schande van al die Engelse toeristen die in drommen overlast in onze hoofdstad veroorzaken. In onze contreien, waar we gewend zijn hutjemutje te leven, denken we in termen van overlast. Daartegenover staat het Angelsaksische systeem met veel meer ruimte; zij zijn behept met schade en aansprakelijkheid. In elke uithoek van de eilandnatie vind je borden die je waarschuwen voor het gevaar van uitglijden, hete vloeistoffen of scherpe randjes. Ik word daar persoonlijk wat agressief van. De tijden veranderen echter en inmiddels staat op een bord bij de Prinses Diana speeltuin in Kensington Gardens in Londen, dat de risico’s ‘bewust zijn aangebracht opdat uw kind risico’s kan leren beoordelen in een gecontroleerde speelomgeving, liever dan in de ongecontroleerde en ongereguleerde wijdere wereld’.
In Nederland fiets ik ook wel eens langs een speeltuin. Daar lazert er ook af en toe een kind van de schommel. Gevaar hoort er gewoon bij en met torenhoge schadeclaims hoef je bij de polderrechter niet aan te komen. Bij onze westerburen straks dus misschien ook niet meer.
Tegelijkertijd heeft de Nederlander net zo’n berustende houding bij de beroerde positie van de vrouw op de arbeidsmarkt en dat vind ik wat minder goed te pruimen. Op de jaarlijkse gendergelijkheidsranglijst van het World Economic Forum zakte Nederland van de 16e naar de 32e positie en maar weinig bedrijven nemen actie om het wettelijke cijfer van 30% vrouwen in raden van bestuur en commissarissen te halen. Een initiatiefwet is in de maak om onder het motto ‘gelijk loon voor gelijk werk’ mannen en vrouwen in dezelfde functie te vergelijken, en bedrijven die verschillend belonen te beboeten. De wet heeft een normatief uitgangspunt, het opgeheven vingertje ten top.
Hoe doen de Engelsen dat, die ook een vrij beroerde ‘pay gap’ hebben? Zij pakken het heel anders aan. Bedrijven moeten slechts openheid van zaken geven over dit verschil in inkomen. Ze krijgen alleen boetes als ze niks publiceren. De gordijnen gaan open, maar de moralistische preek blijft achterwege.
Wie zal de verwachtingen overtreffen? Of, om dat met een mooi Engels spreekwoord te zeggen: ‘who will beat the Dutch?’
Iedere week publiceert tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki een column in Het Financieele Dagblad, over een breed scala aan onderwerpen. Thema’s zoals innovatie op maatschappelijk, economisch en technologisch vlak. De column verschijnt ook wekelijks op onze website. Wil je meer columns van Farid lezen? http://fd.nl/auteur/farid-tabarki
Grote gebaren en subtiele ingrepen
4 april, 2018
Egeldonk, de flat in de Bijlmer waar ik als jongetje de wereld begon te verkennen, werd vanaf 2009 grotendeels gesloopt als onderdeel van een grootscheepse vernieuwing van Amsterdam Zuid-Oost. Het ‘getto’ werd opgeruimd. Soms mislukken grote gebaren jammerlijk.
Halverwege de jaren ‘60 had burgemeester Van Hall het nog over de ‘stad van de toekomst’. Er lag een solide stedenbouwkundige visie aan ten grondslag, afkomstig van de Amsterdamse ambtenaar van Duitse komaf Siegfried Nassuth: een lommerrijke wijk met veel ruimte voor voetgangers en fietsers en een strikte scheiding van wonen en werken.
Oud-nieuwslezeres en Bijlmer-bewoonster Noraly Beyer zei in haar rol van verteller in ‘The Passion’ vorige week dat de wijk eindelijk de ‘stad van de toekomst’ geworden is. Maar niet voordat een grondige vernieuwing had plaatsgevonden. Waarom ging het mis, en al zo snel? In 1971 kopte Het Vrije Volk al: ‘Bijlmermeer: ons eerste getto?’ en eind jaren ‘70 voorspelde de Oostenrijkse futuroloog Robert Jungk dat de wijk binnen tien jaar tegen de vlakte zou gaan.
Er zijn twee belangrijke verklaringen. Nassuth heeft altijd volgehouden dat de wijk netjes volgens zijn ontwerp gebouwd had moeten worden, met zes woonlagen in plaats van tien en met meer aandacht voor gemeenschappelijke voorzieningen. Anderen zeggen dat de opkomst van nieuwe woonkernen zoals Almere en Lelystad met rijtjeshuizen de nieuwe buurt de das om heeft gedaan. In beide gevallen lijkt het erop dat de mensen die het konden betalen liever een woning met een menselijker maat wilden.
Het naoorlogse Brabantse Welvaartsplan van 1947-1949 sprak van ‘cirkels van vertrouwen’. Het plan trok cirkels van zes kilometer rond Brabantse steden en dorpen, de maximale afstand tussen huis en werk. Zo werden modernisering en industrialisatie verbonden met de menselijke maat. Ook de ‘Toekomstgids voor Brabantse gemeenten’ van dit jaar spreekt nog lovend over deze cirkels van vertrouwen: je moet bestaande cirkels niet doorbreken, maar aan elkaar verbinden.
Hoe schets je een duidelijke visie zonder de menselijke maat uit het oog te verliezen?
In Eindhoven is de aanpak in stadsdeel Strijp zeer succesvol. Een paar van de door Philips verlaten fabriekspanden zijn gesloopt, maar de meeste zijn herbestemd. In een zit ontwerper Piet Hein Eek, die er met sloophout prachtige meubels maakt (en jongeren aan een baan helpt), in een ander een fijn restaurant.
Het is een lastige opdracht voor al die nieuwe gemeenteraden, want het draaien aan de knoppen voor een goed ontwerp van de openbare ruimte vergt soms een groot gebaar, soms een subtiele ingreep.
Is in de Bijlmer niet wat te veel gesloopt, vragen sommigen zich inmiddels met mij af. Van Egeldonk staat nog een enkele portiek en een onderdoorgang. Over de menselijke maat gesproken: de flat werd vernoemd naar een boerderij in het Brabantse Zundert.
Iedere week publiceert tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki een column in Het Financieele Dagblad, over een breed scala aan onderwerpen. Thema’s zoals innovatie, de samenleving en het economische systeem komen hier aan bod. De column verschijnt ook wekelijks op onze website. Wil je meer columns van Farid lezen? http://fd.nl/auteur/farid-tabarki
Het ontwerp is alles
28 maart, 2018
Technologie heeft een januskop. Enerzijds biedt ze mensen een krachtig hulpmiddel om zich te emanciperen, anderzijds leidt ze tot onderdrukking. Technologie creëert een Grote Vriendelijke Reus of een monster. De monsterlijke kanten van technologie werden de afgelopen tijd pijnlijk duidelijk bij Facebook, dat in de Financial Times treffend een ‘private superpower’ wordt genoemd. Een entiteit met de impact van een belangrijk land, maar dan zonder enige democratische controle.
Op de laatste cover van Wired, een lezenswaardig tijdschrift over technologie, cultuur, economie en politiek, prijkt een gefotoshopt hoofd van Facebook-baas Mark Zuckerberg, gehavend alsof hij het bij een bokswedstrijd heeft moeten afleggen. Het blad verhaalt over de afgelopen twee helse jaren voor het bedrijf. Vorige week kwam Facebook opnieuw in opspraak als datatiran dat zijn gebruikers verkocht voor het grootste gewin. Maar terwijl eerst het grootste verwijt was dat het platform te ‘liberal’ zou zijn en dus de Democraten zou bevoordelen, werd duidelijk dat juist de campagne van Donald Trump door ‘microtargeting’ in staat was de presidentsverkiezingen naar zijn hand te zetten door Amerikanen in een minibubbeltje tot een populistische stem te bewegen. Zo werd de liberale reus een onvriendelijk monster, en op de Wired-cover staat Zuckerberg er verslagen bij.
Wat moet je doen met een privaat bedrijf met twee miljard gebruikers die in ruil voor gratis diensten hun ziel aan de duivel verkopen? Er gloort enige hoop. Op 25 mei treedt de Algemene verordening gegevensbescherming in werking. Het is een mooi resultaat van Europese samenwerking en voorziet de Europese burger van een flink aantal mogelijkheden om zijn online privacy te waarborgen. Een uitgangspunt is ‘privacy by design’, een concept dat erin voorziet dat bij het bouwen van technologische infrastructuur de privacy van burgers een voorwaarde is en geen bijzaak. Een omkering van de logica van Facebook.
Het is een curieus aspect van technologie: zowel het goede als het kwade kun je er uitstekend mee organiseren. Al in 2013 schreef informaticus en kunstenaar Jaron Lanier in zijn boek Who owns the future? dat het tijd is om de mensen hun eigen data terug te geven, door onder meer microbetalingen mogelijk te maken wanneer die data vruchtbaar kan worden ingezet.
Met gebruikmaking van blockchaintechnologie is er inmiddels een mini-economie gecreëerd die precies dat beoogt. De cryptomunt YOYOW (‘you own your own words’) heeft een radicaal gedecentraliseerd beloningssysteem in het leven geroepen waarin mensen het eigenaarschap van hun eigen ideeën kunnen behouden.
Het is maar hoe je technologie ontwerpt. Zuckerberg heeft een monster gecreëerd waar hij hopelijk nu zelf van wakker ligt, maar anders kan het ook. Voorwaarde is dat wij als burgers grip krijgen op de digitale productiefactoren van de 21ste eeuw.