Vrijheid, blijheid
Iedere week publiceert tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki een column in Het Financieele Dagblad, over een breed scala aan onderwerpen. Thema’s zoals innovatie op maatschappelijk, economisch en technologisch vlak. De column verschijnt ook wekelijks op onze website. Wil je meer columns van Farid lezen? http://fd.nl/auteur/farid-tabarki
Vrijheid, blijheid
15 augustus, 2018
Vrijheid is een groot goed. De een zet graag het ontwerpbestand van zijn 3D-geprinte wapen online omdat hij gelooft in een vrijheid van meningsuiting zonder grenzen. In Nederland zijn meer dan een miljoen zzp’ers van wie velen gehecht zijn aan hun vrije ondernemerschap.
Daartegenover staan de vele schietpartijen in Amerika en de verkapte dienstverbanden voor een laag tarief waarin veel zzp’ers gevangen zitten.
De voorbeelden gaan over twee verschillende vormen van vrijheid: positieve vrijheid en negatieve vrijheid. Femke Halsema schreef er ooit een essay over, maar de gedachte komt oorspronkelijk van de Britse filosoof Isaiah Berlin. Negatieve vrijheid is de afwezigheid van dwang van de overheid en anderen. Positieve vrijheid richt zich op autonomie: voldoende mogelijkheden hebben om je leven in te kunnen richten.
Hoe ver mag vrijheid gaan? Het recht om ontwerpen voor 3D-geprinte wapens online te mogen zetten is een stokpaardje van de groep ‘Defense Distributed’, een ‘open source digitale uitgever’ die weinig opheeft met de overheid en meer gelooft in de weerbaarheid van de Amerikaanse burger. Het is de logica van mensen zoals Republikeins senator Rand Paul, die als lid van de Tea Party pleit voor een minimale overheid.
In Nederland zijn we niet zo wars van overheidsbemoeienis, zeker niet als het om wapens gaat, maar we snoeien grondig in onzeverzorgingsstaat, die juist een motor kan zijn voor positieve vrijheid. Allerlei politici en denkers pleiten inmiddels voor de bescherming van de positie van zzp’ers, bijvoorbeeld door minimumtarieven of een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering. Zulke plannen tonen het dilemma van de twee vrijheden. Verbeter je de positieve vrijheid van de zzp’er, dan betekent dat bijna automatisch dat je de bijl zet aan zijn negatieve vrijheid.
Maar hoe reëel is vrijheid nog in het tijdperk van almachtige techbedrijven die met hun platforms vol algoritmen de gebruikers manipuleren? De Amerikaanse informaticus Jaron Lanier spreekt over de Bummer, ‘Behaviours of Users Modified, and Made Into an Empire for Rent’, ‘gemodificeerd gebruikersgedrag tot verhuurbaar imperium gemaakt’. Onvrijheid en beïnvloeding als verdienmodel, met platforms waar je amper omheen kunt. De Uber-taxichauffeur en de filmpjesmakers op YouTube kunnen erover meepraten.
Wat is belangrijker, vrijheid, blijheid of autonomie? Laten we in het geval van de zzp’er kiezen voor autonomie en paal en perk stellen aan verkapte dienstverbanden voor een tientje per uur. En op platforms waar mensen ideeën, muziek of 3D-printontwerpen delen, mag van mij in principe alles, mits de mensen zelf eigenaar blijven van hun uitingen.
Voor het 3D-geprinte wapen moeten we op de hoofdregel van vrijheid, blijheid op internetplatforms misschien een uitzondering maken: dat is in staat de vrijheid van een ander wel heel definitief om zeep te helpen.