Grote gebaren en subtiele ingrepen

Iedere week publiceert tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki een column in Het Financieele Dagblad, over een breed scala aan onderwerpen. Thema’s zoals innovatie op maatschappelijk, economisch en technologisch vlak. De column verschijnt ook wekelijks op onze website. Wil je meer columns van Farid lezen? http://fd.nl/auteur/farid-tabarki

Grote gebaren en subtiele ingrepen
4 april, 2018

Egeldonk, de flat in de Bijlmer waar ik als jongetje de wereld begon te verkennen, werd vanaf 2009 grotendeels gesloopt als onderdeel van een grootscheepse vernieuwing van Amsterdam Zuid-Oost. Het ‘getto’ werd opgeruimd. Soms mislukken grote gebaren jammerlijk.

Halverwege de jaren ‘60 had burgemeester Van Hall het nog over de ‘stad van de toekomst’. Er lag een solide stedenbouwkundige visie aan ten grondslag, afkomstig van de Amsterdamse ambtenaar van Duitse komaf Siegfried Nassuth: een lommerrijke wijk met veel ruimte voor voetgangers en fietsers en een strikte scheiding van wonen en werken.

Oud-nieuwslezeres en Bijlmer-bewoonster Noraly Beyer zei in haar rol van verteller in ‘The Passion’ vorige week dat de wijk eindelijk de ‘stad van de toekomst’ geworden is. Maar niet voordat een grondige vernieuwing had plaatsgevonden. Waarom ging het mis, en al zo snel? In 1971 kopte Het Vrije Volk al: ‘Bijlmermeer: ons eerste getto?’ en eind jaren ‘70 voorspelde de Oostenrijkse futuroloog Robert Jungk dat de wijk binnen tien jaar tegen de vlakte zou gaan.

Er zijn twee belangrijke verklaringen. Nassuth heeft altijd volgehouden dat de wijk netjes volgens zijn ontwerp gebouwd had moeten worden, met zes woonlagen in plaats van tien en met meer aandacht voor gemeenschappelijke voorzieningen. Anderen zeggen dat de opkomst van nieuwe woonkernen zoals Almere en Lelystad met rijtjeshuizen de nieuwe buurt de das om heeft gedaan. In beide gevallen lijkt het erop dat de mensen die het konden betalen liever een woning met een menselijker maat wilden.

Het naoorlogse Brabantse Welvaartsplan van 1947-1949 sprak van ‘cirkels van vertrouwen’. Het plan trok cirkels van zes kilometer rond Brabantse steden en dorpen, de maximale afstand tussen huis en werk. Zo werden modernisering en industrialisatie verbonden met de menselijke maat. Ook de ‘Toekomstgids voor Brabantse gemeenten’ van dit jaar spreekt nog lovend over deze cirkels van vertrouwen: je moet bestaande cirkels niet doorbreken, maar aan elkaar verbinden.

Hoe schets je een duidelijke visie zonder de menselijke maat uit het oog te verliezen?

In Eindhoven is de aanpak in stadsdeel Strijp zeer succesvol. Een paar van de door Philips verlaten fabriekspanden zijn gesloopt, maar de meeste zijn herbestemd. In een zit ontwerper Piet Hein Eek, die er met sloophout prachtige meubels maakt (en jongeren aan een baan helpt), in een ander een fijn restaurant.

Het is een lastige opdracht voor al die nieuwe gemeenteraden, want het draaien aan de knoppen voor een goed ontwerp van de openbare ruimte vergt soms een groot gebaar, soms een subtiele ingreep.

Is in de Bijlmer niet wat te veel gesloopt, vragen sommigen zich inmiddels met mij af. Van Egeldonk staat nog een enkele portiek en een onderdoorgang. Over de menselijke maat gesproken: de flat werd vernoemd naar een boerderij in het Brabantse Zundert.